Stand van zaken

Sinds maart 2024 werden talrijke infecties met het virus van hoogpathogene aviaire influenza (HPAI) H5N1 vastgesteld bij melkkoeien in de Verenigde Staten (VS). Alle gevallen lijken verband te houden met de besmetting van een melkkoe. De infectie heeft zich daarna verder verspreid door de handel van dieren tussen boerderijen, waarbij koeien intramammair besmet werden via het melkmateriaal of door de omgeving. Meer anekdotisch werden in de VS ook HPAI H5N1-gevallen gediagnosticeerd bij jonge geiten en alpaca’s.

Na drie jaar intensieve circulatie van de ziekte onder wilde vogels en talrijke gevallen van insleep van het virus op pluimveebedrijven en bij gedomesticeerde vogels, zijn in Europa ook sporadische gevallen bij verschillende soorten zoogdieren vastgesteld. Het ging daarbij vooral om carnivoren die besmet raakten door het eten van besmette vogels.

Een infectie met een influenza A-virus is bij runderen zeer zeldzaam. Tot op heden is er geen enkele besmetting bij een herkauwer in België of Europa vastgesteld. Hoewel voor dit type infectie welbepaalde omstandigheden nodig zijn, zouden koeien de besmetting echter ook via hun uier kunnen oplopen, wat eveneens geldt voor de stammen die momenteel in Europa circuleren.

Te verwachten klinische verschijnselen bij herkauwers en in het bijzonder bij melkkoeien

Er moet rekening worden gehouden met twee types klinische syndromen:

• Overwegend neurologische klinische tekenen en sterfte: dat is de klassieke vorm bij zoogdieren die via de luchtwegen of het spijsverteringskanaal besmet raken door nauw contact met besmette vogels. De gevallen bij jonge geiten en alpaca’s in de VS behoren tot dit type;
• Klinische tekenen overwegend ter hoogte van de uier en hoge morbiditeit, maar lage sterfte: infectie via de uier, waarschijnlijk via een voorafgaande besmetting van de omgeving. De klinische verschijnselen kwamen in de VS bij meerdere dieren voor, met onder andere mastitis en een lagere melkproductie, verdikte melk of melk die op colostrum lijkt, verminderde eetlust, verandering van de consistentie van de feces en lichte koorts. Er werd geen enkel neurologisch of respiratoir symptoom bij deze koeien waargenomen en ook geen sterfte. Op basis van de eerste gevallen lijken oudere koeien die in hun volle melkproductie zitten er vatbaarder voor dan jonge koeien of vaarzen.

Ook belangrijk om te weten is dat na de uitbraken in rundveehouderijen er ook gevallen van aviaire influenza bij katten en muizen werden vastgesteld in (de buurt van) besmette melkveebedrijven, heel waarschijnlijk door de consumptie van besmette melk. Meer dan de helft van die katten zijn na zware neurologische symptomen overleden.
Bovendien is het bekend dat knaagdieren een hele rits pathogene agentia kunnen dragen en overdragen. De muizen die derhalve in de buurt van de besmette veehouderijen leven, zouden het H5N1-virus in woongebieden kunnen verspreiden.

Risico voor de mens

De overdracht van aviaire influenza op mensen is tot nu een zeldzame gebeurtenis. Bij de in de VS gerapporteerde gevallen ging het om personen die in nauw contact stonden met besmette dieren. In het algemeen werden er symptomen van conjunctivitis gemeld en bij één van de personen ook lichte ademhalingssymptomen.

Als u vermoedt dat een bepaald dier met aviaire influenza besmet is, neemt u best de gewoonlijke bioveiligheidsmaatregelen inzake overdraagbare ziekten om uzelf te beschermen: zoveel als mogelijk vermijden om het dier of het kadaver aan te raken, uw handen wassen, indien mogelijk een mondmasker en een beschermende bril dragen...

Risico voor de voedselveiligheid

In de VS werd aangetoond dat de melk van besmette koeien zeer veel viruspartikels kan bevatten. De klassieke pasteurisatiebehandelingen voor melk (UHT, sterilisatie, pasteurisatie) inactiveren evenwel het HPAI-virus. Gepasteuriseerde melk consumeren kan dus als ongevaarlijk worden beschouwd. Daarnaast mag de melk van eender welk ziek dier niet in de voedselketen komen.

Opsporingstest bij verdenking

Om een vroegtijdige opsporing bij runderen te garanderen, heeft Sciensano een test ontwikkeld om de aanwezigheid van het vogelgriepvirus in melk op te sporen. Dankzij die test kunnen zich ontwikkelende infecties worden opgespoord. Om vroegere infecties op te sporen, kan er ook een bloedtest worden uitgevoerd (het kan immers twee weken duren voordat seroconversie optreedt).

Indien meerdere melkkoeien tegelijk, en in het bijzonder in hun volle melkproductie, klinische tekenen vertonen die wijzen op de ziekte (mastitis, lagere melkproductie, minder eetlust, verdikte/verkleurde/op colostrum lijkende melk, lethargie, koorts en/of dehydratatie, neurologische of ademhalingsproblemen), zonder een duidelijke andere oorzaak, kunnen er monsters worden genomen. Die moeten naar DGZ of ARSIA worden gestuurd met als motief “verdenking infectie AI”, zodat ze door het Nationaal Referentielaboratorium Sciensano kunnen worden geanalyseerd.
De analysekosten voor aviaire influenza worden door het FAVV ten laste genomen.

Bemonsteringsmodaliteiten:

• Melk:
• Monsterneming van minstens enkele milliliters melk
• In geval van symptomen bij één individu wordt er bij voorkeur individuele melk bemonsterd (indien het probleem zich in één kwartier van de uier voordoet, bij voorkeur bemonstering van dat specifiek kwartier). Indien de symptomen zich eerder verspreid over het hele beslag voordoen, kan er tankmelk worden bemonsterd.
• Bewaring bij 4°C
• Bloed:
• Afname van minstens één milliliter met droge buis
• Bewaring bij 4°C

Aanbevelingen

Als u één of meerdere dode wilde vogels aantreft, raak de kadavers dan niet aan, maar meld het geval bij de gewestelijke diensten: 0800 99 777 voor het contactcenter Influenza in Vlaanderen, of 1718 (Frans) of 1719 (Duits) in Wallonië. Contact tussen herkauwers op die plek en de vogelkadavers wordt best voorkomen.

Zoals hierboven aangegeven kan het virus op andere zoogdieren worden overgedragen en vooral bij katten de dood tot gevolg hebben. Als u een abnormale sterfte bij katten opmerkt, vaak na neurologische tekenen en zonder andere duidelijke oorzaak, kan dat als een alarmsignaal worden beschouwd. De kadavers van die dieren kunnen ter analyse naar Sciensano worden gestuurd.

Gezien de sterke aanwezigheid van het aviaire influenzavirus in de uier van getroffen runderen, kan het tijdens het melken verspreid worden. De preventieve aanbevelingen inzake uierhygiëne en bij het melken zijn derhalve dezelfde als voor andere ziektes die mastitis veroorzaken (handschoenen dragen, reiniging en ontsmetting van de spenen voor en na het melken, reiniging van de spenen met een aparte doekje per koe, spoeling en ontsmetting van de melkinstallaties ...). Er is ook ondersteuning om de kwaliteit van het beheer van de uiergezondheid te evalueren en te verbeteren. U kunt bij DGZ, ARSIA, MCC, het Comité du lait,... terecht voor advies over dit onderwerp.